Van recht naar perspectief
Interessant artikel “Gemeenten schuiven problemen zorg weg naar zorggiganten *”, Door Hildebrand B. Bijleveld. Verdiend een reactie. Al hoewel ik delen van het betoog van Hildebrand goed kan volgen zijn kanttekeningen op zijn plaats en vind ik het jammer dat de vraag “hoe dan wel” niet uit de verf komt. Hildebrand stelt als oplossing voor dat gemeentes indicaties weer zelf gaan doen, onafhankelijk van zorgaanbieders en zorgaanbieders moet kiezen op basis van kwaliteit en diversiteit. Klinkt goed alleen ga je dan voorbij aan de reden waarom gemeentes er voor kiezen om met een paar zorgaanbieders in zee te gaan. De reden hiervoor is het feit dat het systeem leidend is geworden.
Houvast aan het systeem
In 2015 zijn 5 wetten in het sociaal domein veranderd en heeft iemand in Den Haag bedacht dat je het beste op 1 januari 2015 alles in 1 keer kan veranderen, dat komt vast wel goed. De gevolgen voelen we en zien we dagelijks: oplopende tekorten in de Wmo, jeugd en participatie zijn sterk zichtbaar maar ook lange wachtlijsten en soms hele slechte zorg.
Maar er is nog een ander gevolg dat minder zichtbaar is tenzij je er op gaat letten: Afgelopen jaren is er een “toegangsysteem” of “zorgsysteem” ontwikkeld om houvast te geven aan de complexe materie van het sociaal domein. Dit systeem wordt bepaald door regels en financien en vormt het sociaal domein zoals we die nu kennen. Als ergens iets niet goed loopt dan veranderen we het systeem zo dat het opgevangen wordt en we zijn voortdurend bezig het systeem efficienter te maken. Op details wordt in iedere gemeente het systeem iets anders ingevuld. Het is sterk te vergelijken met afvalsorteersystemen. Misschien een wat oneerbiedige vergelijking maar je ziet daar dezelfde processen doorlopen worden. Zo zijn er gemeentes die op dit moment starten met gescheiden plastic in te zamelen en er zijn ook gemeentes die daar al weer mee stoppen omdat het niet efficient is. Dat uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat plastic gescheiden verzamelen niet werkt, doet niet ter zake even min als het feit dat we regelmatig gescheiden afval naar het buitenland sturen waar het daar weer op een hoop beland.
Wat heeft het feit dat gemeentes in zee gaan met enkele zorgaanbieders in plaats van met velen met dit systeem denken te maken? Alles. Immers is het afsluiten van contracten met 100 of 150 zorgaanbieders niet efficiënt. Veel efficiënter is het omdat te doen met minder zorgaanbieders. En als het systeem leidend is dan doe je dat dus als gemeente.
Wat zijn de consequenties?
De consequenties van een systeem wat bepalend is, wat leidend is, zijn gigantisch:
- Het resultaat van de inzet van ondersteuning is niet van belang
- Innovatie werkt niet omdat het binnen het systeem moet passen. Dus innovatie gaat zich richten op het beter maken van het systeem.
- Kleine zorgaanbieders worden opgehangen aan een systeem dat juist maakt dat ze minder effect bij burgers creeren dan daarvoor.
- Zoals Hildebrand aangeeft verdwijnt de transparantie, mocht die er al geweest zijn.
- Zelfredzaamheid staat zwaar onder druk om de simpele reden dat zelfredzaamheid niet in een systeem past.
- Maatwerk wordt iets wat te maken heeft met wat het systeem kan of doet.
- Mensen worden in toenemende mate gecategoriseerd zodat ze goed in het systeem passen.
- Burgers gaan zich gedragen als onderdeel van het systeem. De “ik heb recht op” gedachte viert hoog tij.
- Er zijn twee opties bij problemen: niets of escalleren naar meer ondersteuning. Afschalen is alleen een optie als problemen aantoonbaar niet meer aanwezig zijn.
- De perverse prikkel waarbij meer ondersteuning meer geld oplevert is sterker dan ooit.
- De kosten stijgen in toenemende mate.
Uit het systeem
Een oplossing voor de problemen vind je niet in het systeem maar er buiten. Ik denk dat de beste manier om dat te doen is zorg en toegang organiseren vanuit de vraag van de burger. En die vraag is niet: Ik wil iets hebben. Die vraag is wat wil ik veranderen, waar wil ik naar toe. Als we die vraag uitgangspunt maken en de organisatie daarom heen bouwen dan komen we misschien tot iets beters. En dat kan. Afgelopen maanden ben ik hier in een gemeente mee van start gegaan. We hebben nog een weg te gaan maar de eerste resultaten zijn veelbelovend zowel financieel als qua resultaat. Laten we van denken in beperkingen naar denken in mogelijkheden gaan. Van recht naar perspectief.